توضیحات
1- مقدمه
شوری پس از خشکی از مهمترین و متداولترین تنش های محیطی در مناطق خشک و نیمه خشک جهان و از جمله ایران محسوب می شود (Akhaii and ghorbanli, 1993 ). حدود 20% زمین های زراعی جهان با مشکل شوری مواجه هستند (Rosielle and Hamblin, 1981). مجموع خاک های شور و سدیمی در ایران حدود 27 میلیون هکتار تخمین زده می شود که بیش از نیمی از زمین های قابل کشت می باشد (افیونی و همکاران، 1376). اهمیت بهره برداری از این اراضی در تولید محصول ایجاب می کند تا علاوه بر اقداماتی که در زمینه معرفی ارقام متحمل به شوری صورت گرفته است. فعالیت های جهت دار و کاملتری در زمینه اصلاح ارقام برای این قبیل اراضی انجام شود (اهدایی، 1373). امروزه تلاش برای یافتن معیارهایی که بتوان از آن ها به طور موثری در انتخاب ژنوتیپ های متحمل یا مقاوم بهره جست ادامه دارد. با این حال احتمال اینکه ژن های تحمل به تنش در یک گیاه متمرکز و توسط روش های فیزیولوژیک شناخته شوند بسیار کم است. بنابراین پایداری و ثبات عملکرد تحت شرایط تنش هم چنان از جمله شاخص های اصلی انتخاب برای یافتن ژنوتیپ های متحمل به تنش در بسیاری از برنامه های اصلاحی به شمار می رود (عبدمیشانی و شاه نجات بوشهری، 1374).
در قرن گذشته اصلاح در جهت افزایش عملکرد بسیاری از محصولات استراتژیک مانند گندم منجر به ضعف آن ها در مقابل تنش های محیطی و شوری شده است. در دهه قبل با طرح سیستم های کشاورزی پایدار بار دیگر توجه مراکز پژوهشی دنیا و متخصصین معطوف به بهبود ارقام زراعی موجود از طریق بازگشت به طبیعت شده است. یکی از راه های ایجاد تنوع ژنتیکی، هیبریداسیون بین جنسی و بین گونه ای بوده است، که منجر به ایجاد آمفی پلوئیدهای مصنوعی گردیده است. به طور کلی آمفی پلوئیدهای کامل عبارت اند از موجودات آلوپلوئیدی که تعداد کروموزوم های آن ها برابر تعداد کروموزوم های والدین می باشد.
غلات از مهمترین محصولات استراتژیک غذایی و تولیدی بخش کشاورزی ایران و جهان می باشند بطوریکه گندم دارای محصول سالانه 600 میلیون تن درجهان است. در ایران تولید گندم 10-8 میلیون تن بوده و6-4 میلیون تن هم از خارج برای تأمین بذر مورد نیاز کشاورزان و یا غذای اصلی حدود 65 میلیون نفر مردم وارد می شود.
بحران جمعیت، محدودیت سطح زیر کشت نه تنها در کشور بلکه در جهان به دلیل تنش های متعدد به ویژه تنش های محیطی مانند خشکی و شوری (33 درصد مساحت ایران)نیاز به یافتن ارقامی از این محصول مهم و مقدس را بیش از پیش نموده است. در این راستا از اوایل قرن بیستم پژوهشگران و اصلاح گران در پی یافتن ارقامی سازگار و مقاوم به شرایط نا مساعد محیطی از روشهای متعدد اصلاح نباتات کلاسیک، هیبریداسیون بین گونه ای و روشهای ژنتیک مولکولی بوده اند . یکی از روشهای همگام با سلکسیون طبیعی استفاده از هیبریداسیون بین گونه ها و جنسهای خویشاوند وحشی گندم با ارقام زراعی بوده و منجربه پیدایش لاینهای اصلاحی تریتیکاله و تریتی پیرم شده است که به ترتیب حدود یک قرن و یک دهه از پیدایش آنها می گذرد که اولی طی یک پروسه طولانی به نژادی و به زراعی رقیبی برای گندم شده است ولی غله جدید تریتی پایرم به دلیل عمر کوتاه نیازمند مطالعات بیشتر به زراعی است.
